Xuất phát từ kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng nhanh cộng với chính sách bảo hộ của một số thị trường ảnh hưởng từ kinh tế thế giới sẽ khiến số lượng vụ việc điều tra phòng vệ thương mại ở cả hai chiều xuất khẩu và nhập khẩu của Việt Nam dự kiến lớn hơn trong giai đoạn tới. Do đó, Bộ Công Thương sẽ triển khai vận hành hệ thống cảnh báo sớm để hỗ trợ doanh nghiệp chủ động ứng phó kịp thời với các biện pháp phòng vệ thương mại do nước ngoài áp dụng.

Đối diện cùng thách thức

Thời gian gần đây, nhiều mặt hàng xuất khẩu Việt Nam bị nước ngoài điều tra và áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại; trong đó nổi bật nhất là thị trường Hoa Kỳ.

Sau hàng loạt câu chuyện điều tra chống bán phá giá với săm lốp hay mật ong của Việt Nam, mới đây việc Hoa Kỳ đưa mặt hàng pin năng lượng mặt trời vào danh sách chống bán giá đã tạo thêm áp lực cho doanh nghiệp.

Chia sẻ về vụ việc này, ông Chu Thắng Trung- Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết: Đối với vụ việc Hoa Kỳ nhận đơn đề nghị điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp pin năng lượng mặt trời của Việt Nam và một số nước, Bộ Công Thương đang theo dõi sát sao vụ việc, thông báo cho ngành sản xuất trong nước và chuẩn bị các nội dung liên quan để có thể ứng phó kịp thời. Đồng thời, Bộ Công Thương đã có thư gửi Bộ Thương mại Hoa Kỳ đề nghị cân nhắc kỹ các yếu tố liên quan.

Hiện nay, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã lùi thời hạn ban hành quyết định về vấn đề này. Xét tổng thể, tính đến hết tháng 9 năm 2021, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã là đối tượng của 208 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài; trong đó, có gần 80% số vụ việc được khởi xướng điều tra trong 10 năm gần đây, tương ứng với tốc độ gia tăng xuất khẩu của nước ta.

Theo ông Chu Thắng Trung, việc bị nước ngoài điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại sẽ có những tác động tiêu cực, làm giảm lợi thế cạnh tranh, thậm chí có thể đối mặt với rủi ro mất một phần thị trường xuất khẩu.

Liên quan đến việc số lượng các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại tăng nhanh, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh nhấn mạnh: Nguyên nhân là do xuất khẩu tăng nhanh nhờ tác động tích cực của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và tham gia các Hiệp định thương mại tự do (FTA).

Hơn nữa, nhiều mặt hàng của Việt Nam đã tạo ra sức ép cạnh tranh lớn tại thị trường nước nhập khẩu, khiến ngành sản xuất tại các nước này đề nghị Chính phủ điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Bên cạnh đó, còn một nguyên nhân khác xuất phát từ tác động của dịch COVID-19 đến nhiều nền kinh tế, khiến nhiều ngành phải thu hẹp sản xuất, sa thải công nhân.

Thế nhưng, nhờ sự quyết liệt trong phòng chống dịch, Việt Nam vẫn đạt được tăng trưởng kinh tế ấn tượng trên nhiều lĩnh vực; trong đó, có xuất khẩu. Vì thế, không ít quốc gia đã gia tăng điều tra phòng vệ thương mại để bảo hộ sản xuất, nhất là các nước vẫn duy trì xuất khẩu tốt như Việt Nam.

Chủ động ứng phó

Là một trong số những doanh nghiệp hàng đầu về nuôi, chế biến và xuất khẩu cá tra, ông Ngô Quang Trường- Giám đốc Công ty TNHH Biển Đông chia sẻ: Biển Đông là một trong hai doanh nghiệp của Việt Nam xuất khẩu cá tra vào thị trường Hoa Kỳ đang được hưởng mức thuế suất thấp nhất, gần như bằng 0%; trong khi những đơn vị còn lại bị áp mức thuế lần lượt là 0,15 USD và 2,39 USD/kg cá.

Theo ông Ngô Quang Trường, ngay từ những năm 2003-2004, Hoa Kỳ đã sử dụng thuế rào cản và để xuất khẩu thành công vào thị trường lớn này, hầu hết doanh nghiệp đều phải nỗ lực để vượt qua thuế chống bán phá giá.

Tuy nhiên, để làm được điều này không hề dễ dàng. Doanh nghiệp phải xây dựng chiến lược cụ thể, đầu tư dài hạn và hướng tới nuôi trồng, chế biến những sản phẩm chất lượng nhằm khẳng định lòng tin của nhà nhập khẩu.

Ông Lê Triệu Dũng- Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại khẳng định: Thời gian qua Bộ Công Thương đã tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp ứng phó với các vụ việc do nước ngoài điều tra, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng như đối với các ngành hàng nông, lâm, thủy sản.

Nhờ vậy, rất nhiều vụ việc đã đạt được kết quả tích cực như doanh nghiệp không bị áp thuế hoặc chỉ bị áp mức thuế thấp và không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động xuất khẩu.

Trên cơ sở kinh nghiệm ứng phó với các vụ việc đã qua, Bộ Công Thương khuyến nghị các doanh nghiệp thường xuyên cập nhật thông tin cảnh báo sớm để đề ra các chiến lược xuất khẩu phù hợp cho từng giai đoạn; đồng thời thiết lập các kênh thông tin với đối tác, hiệp hội, ngành hàng để kịp thời cập nhật, xử lý các vụ kiện, tình huống phát sinh.

Theo đó, doanh nghiệp cần có chiến lược kiểm soát lượng xuất khẩu và giá bán một cách phù hợp để tránh bị coi là bán phá giá, nhận trợ cấp.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần triển khai hệ thống quản lý, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu rõ ràng, minh bạch, đảm bảo đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu; sổ sách kế toán theo chuẩn quốc tế, lưu giữ đầy đủ hóa đơn, chứng từ.

Riêng với trường hợp bị điều tra phòng vệ thương mại, doanh nghiệp cần phối hợp đầy đủ, toàn diện, cung cấp thông tin, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài; liên hệ chặt chẽ với Cục Phòng vệ thương mại trong quá trình ứng phó vụ việc để được hướng dẫn, hỗ trợ kịp thời.

Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, kim ngạch xuất khẩu gia tăng nhanh chóng, xu thế sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng gia tăng, việc hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam ứng phó với các biện pháp này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ, phát triển các thị trường xuất khẩu.

Về phía Bộ Công Thương đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 1659/QĐ-TTg ngày 02 tháng 10 năm 2021 phê duyệt Đề án “Nâng cao năng lực về phòng vệ thương mại trong bối cảnh tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới”.

Cùng với các đề án, chương trình được Chính phủ và Bộ Công Thương ban hành trước đó, cộng đồng doanh nghiệp sẽ được chú trọng nâng cao năng lực để chủ động ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại trong tương lai.

Theo ông Lê Triệu Dũng, thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ triển khai việc cảnh báo sớm các vụ kiện và kịp thời thông báo cho doanh nghiệp, hiệp hội các nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại.

 Đặc biệt, Bộ cũng sẽ tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại thông qua gian lận xuất xứ nhằm bảo vệ uy tín hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Ngoài ra, Bộ còn phối hợp với các hiệp hội để đào tạo kiến thức pháp luật và kỹ năng xử lý cho doanh nghiệp sản xuất, doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm chủ lực.

Đặc biệt, Bộ sẽ hỗ trợ doanh nghiệp ứng phó với các vụ việc cụ thể thông qua thu thập thông tin, định hướng giải pháp, trao đổi với các cơ quan điều tra nước ngoài nhằm đảm bảo các vụ việc điều tra tuân thủ quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), bảo vệ quyền lợi chính đáng doanh nghiệp xuất khẩu.