Gia tăng giá trị nông sản

Ngành Nông nghiệp là một trong những điểm sáng trong bức tranh kinh tế Việt Nam 2020 với mức tăng trưởng dương cũng như giữ vững vị thế tại một số ngành hàng mũi nhọn. Tuy nhiên, những năm gần đây vẫn chứng kiến xu hướng giảm của ngành. Đồng thời, mức tăng trưởng dù đạt mục tiêu Chính phủ đề ra nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với tăng trưởng GDP.

Quá trình số hoá nông nghiệp đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy năng lực của nông dân (Nguồn: CropLife Asia)

Với diện tích trồng lúa chiếm 82% diện tích đất trồng, lúa gạo là mặt hàng nông sản mũi nhọn của Việt Nam về tổng sản lượng. Tuy giảm về lượng, giá trị xuất khẩu của gạo Việt Nam năm 2020 vẫn tăng 9,3%. Đồng thời, cơ cấu gạo xuất khẩu cũng dần chuyển dịch sang các loại gạo có giá bán và giá trị gia tăng cao hơn như gạo thơm, gạo chất lượng cao.

Tuy nhiên, ông Lê Hùng Cường- Giám đốc chuyển đổi số- FPT Digital- đánh giá, dù giữ vị thế cao về sản lượng và xuất khẩu, lúa gạo Việt Nam chỉ đứng thứ 15 về năng suất trên mỗi hécta, đạt chưa tới 50% của Top 1. Điều này cho thấy hiệu suất của việc trồng trọt, canh tác vẫn hạn chế, còn nhiều khoảng trần để cải thiện. Một trong những hướng đi chính là áp dụng chuyển đổi số và công nghệ để gia tăng năng suất cũng như giá trị nông sản.

Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp cũng đang đối diện với những thách thức với sản xuất và sản phẩm nông nghiệp trong tương lai. Cụ thể, với hơn 45.000ha đất nông nghiệp bị ảnh hưởng xâm nhập mặn trong vụ mùa 2020-2021. Ước tính tổng thiệt hại từ thiên tai cho ngành nông nghiệp Việt Nam ở mức 1,6 tỷ USD trong năm 2020. Việc đóng góp 36,23% công ăn việc làm cho lực lượng lao động, chiếm tỉ trọng lớn nhất trong cơ cấu ngành nghề nhưng chỉ chiếm 14,85% GDP cũng cho thấy nông nghiệp là ngành mang tính thủ công cao. Sự cạnh tranh từ khối ngành công nghiệp và dịch vụ, đặc biệt là lao động trình độ cao sẽ dẫn đến sự thâm hụt về nguồn lao động cho nông nghiệp. Do đó, ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ cần có những bước chuyển dịch tương ứng nhằm tăng hiệu quả trong canh tác, sản xuất để bắt kịp xu thế thị trường, đồng thời phát triển vượt mục tiêu 3,84%/năm. Chuyển đổi số sẽ là nền tảng hỗ trợ quá trình này.

Cần làm gì để hoàn thiện hệ sinh thái số trong nông nghiệp?

Ở Việt Nam, chuyển đổi số có thể bắt đầu từ những công nghệ đơn giản như truy xuất nguồn gốc để nâng tầm giá trị nông sản. Theo đó, ngày 19/1/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 100/QĐ-TTg phê duyệt “Đề án triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc”. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã cấp 3.624 mã số vùng trồng tại 48/63 tỉnh thành, 1.826 mã số cơ sở đóng gói. Nông sản được dán tem nhãn QR giúp người tiêu dùng truy xuất thông tin bằng điện thoại thông minh.

Ở giai đoạn tiếp theo “Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hoá quốc gia” được đưa vào vận hành để thúc đẩy cuộc đua về truy xuất nguồn gốc. Theo đó, thời gian để thông quan một container hoa quả có truy xuất nguồn gốc là 3-5 phút so với 3 - 4 tiếng trước đây. Đảm bảo tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP, để xuất khẩu tới các thị trường khó tính. Giá bán với một số mặt hàng nông sản đạt chuẩn VietGAP (tùy mặt hàng và thời điểm) tăng khoảng 1,5 lần.

Và tiến đến những công nghệ hiện đại, cần nhiều đầu tư hơn như: Ứng dụng Blockchain vào truy xuất nguồn gốc nông sản; oT kết nối thiết bị, quản lý tự động trong trồng trọt, canh tác cà chua tại Đà Lạt; máy bay không người lái phun thuốc bảo vệ thực vật tại Long An;…

Thời gian qua, nhiều cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, hợp tác xã, trang trại, hộ gia đình… đã ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý và sản xuất, kinh doanh; phân tích dữ liệu về đất đai, thổ nhưỡng, điều kiện tự nhiên, thời tiết, truy suất nguồn gốc, nhu cầu thị trường… Chuyển đổi số giúp nông dân, trang trại, hợp tác xã, doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, tối ưu hóa hoạt động sản xuất, giảm chi phí, tăng lợi nhuận, hiệu quả sản xuất cao hơn, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng nông nghiệp, nông thôn Việt Nam hiện nay vẫn chưa có nền tảng số, chuỗi kết nối số, chưa có cách tiếp cận mới và toàn diện theo yêu cầu của chuyển đổi số, thiếu cơ sở dữ liệu lớn cho sản xuất, thiếu kết nối chia sẻ đồng bộ thông tin của tất cả các khâu sản xuất, quản lý, logictics, thương mại nông sản; chưa tạo ra cơ hội cho nông sản vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn kết nối trực tiếp với hệ thống thương mại toàn cầu và chia sẻ dữ liệu cho các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh nông nghiệp.

Hệ sinh thái số cho nông nghiệp sẽ là đích đến để đảm bảo phát triển bền vững. Câu hỏi đặt ra nông nghiệp Việt Nam cần làm gì để hoàn thiện hệ sinh thái số?. Ông Lê Hùng Cường cho rằng, cần số hóa toàn diện các mắt xích trong chuỗi giá trị nông nghiệp, thu thập dữ liệu. Xây dựng mạng lưới thương mại điện tử kết nối nông nghiệp với chế biến, tiêu thụ. Kết nối hệ sinh thái số. Mặt khác, chuyển đổi số nông nghiệp chỉ thành công khi có sự chung tay từ nhiều bên.

Trong khi đó, ông Nguyễn Văn Sơn - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lâm Đồng - cho rằng, doanh nghiệp và hợp tác xã là lực lượng tiên phong trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ cao và chuyển giao cho người dân ứng dụng vào sản xuất trên diện rộng. Việc có tiềm lực về tài chính, khoa học công nghệ và trình độ quản lý cao là một trong những yếu tố quan trọng.