Trong sự việc hôm 29/10, Ukraine tấn công nhằm vào các tàu Hải quân Nga đang neo đậu tại cảng bằng thiết bị không người lái. Việc một con tàu bị tấn công trong lúc neo đậu tại cảng, khi chúng gần như “yếu” nhất, không chỉ là mối đe dọa tới cả hạm đội mà còn là cú đánh vào sức mạnh hải quân.
Xuyên suốt lịch sử, có nhiều ví dụ về các cuộc tấn công tàu đối phương neo tại cảng. Sự kết hợp giữa đổi mới kỹ thuật và học thuyết khiến cho các cuộc tấn công như vậy trở nên phức tạp hơn trong thế kỷ 20.
Trong Thế chiến I, các cuộc tấn công tàu hải quân neo tại cảng hiếm khi xảy ra vì sự kết hợp của các biện pháp phòng thủ như vô tuyến, trinh sát trên không, tàu ngầm tầm ngắn và tàu phóng lôi cũng như thủy lôi. Tuy nhiên, trong Thế chiến II, các nhà chiến thuật hải quân đã áp dụng một số phương thức đổi mới để tấn công tàu đối phương khi chúng ở trong trạng thái dễ bị tổn hại nhất.
Cuộc tấn công bằng phương tiện không người lái của Ukraine ở Sevastopol gợi nhớ lại một số cuộc tấn công tại cảng đáng chú ý.
Tấn công bằng tàu ngầm
Cuộc tấn công đầu tiên và đáng chú ý nhất do tàu ngầm dẫn đầu diễn ra vào ngày 14/10/1939, sau khi tàu U-47 (do Đại tá Gunther Prien chỉ huy) xâm nhập vào căn cứ hải quân Anh ở Scapa Flow. Sau khi nhận được thông tin tình báo do máy bay và các tàu ngầm khác thu thập, Đại tá Prien đã đưa tàu U-47 đi vào căn cứ hải quân đối phương lúc nửa đêm nhờ khoảng trống phòng thủ của Anh.
Sau khi xác định được mục tiêu - thiết giáp hạm HMS Royal Oak của Anh, tàu U-47 đã phóng 7 quả ngư lôi liên tiếp. Trúng 4 quả ngư lôi, tàu Royal Oak bị chìm trong vòng 15 phút, mang theo 835 người trên tàu. Tàu U-47 sau đó rút lui an toàn.
Sau này, các tàu ngầm của Mỹ và Nhật Bản cũng từng tiến hành các cuộc tấn công nhằm vào tàu đối phương tại cảng nhưng không đạt được kết quả như kỳ vọng. Thủy lôi, máy bay và các chướng ngại vật dưới nước khiến một chiến dịch như vậy là quá mạo hiểm.
Tấn công bằng pháo hạm
Nhìn chung, các cuộc tấn công bất ngờ tại cảng bằng pháo hạm không phát huy hiệu quả trong giai đoạn Thế chiến 2, vì máy bay và tàu tuần tra có thể dễ dàng phát hiện tàu mặt nước của đối phương, cho phép có thời gian để rải thủy lôi phòng thủ, tấn công từ trên không hay nã pháo từ bờ biển.
Tuy nhiên, Hải quân Pháp đã không gặp may. Tình hình hỗn loạn sau khi Pháp đầu hàng quân Đức ngày 22/6/1940 đã khiến hàng rào phòng thủ tại cảng có nhiều sơ hở.
Ngày 3/7/1940, một nhóm của Anh gồm 3 thiết giáp hạm, 1 tàu sân bay và một số tàu nhỏ hơn xuất hiện gần cảng Mers El Kebir, yêu cầu hạm đội của Pháp tại đó phải đầu hàng hoặc hạ vũ khí.
Pháp, với 4 thiết giáp hạm và một số tàu khu trục hiện đại hơn, đã từ chối yêu cầu của Anh. Sau đó tàu Anh bắt đầu khai hỏa. Thiệt hại ở phía Pháp là một chiến hạm bị chìm, 3 chiến hạm khác bị hư hỏng, 1.300 người thiệt mạng. Chiến dịch Catapult là cuộc tấn công tại cảng thành công nhất được tiến hành chủ yếu với pháo hạm từ tàu mặt nước.
Tấn công từ trên không
Sự ra đời của tàu sân bay khiến các tàu mặt nước dễ bị tổn hại ngay cả khi chúng đang thả neo. Cuộc tấn công đường không lớn đầu tiên nhằm vào hạm đội đối phương đang thả neo diễn ra vào ngày 11/11/1940, khi 21 máy bay thả ngư lôi Swordfish xuất kích từ tàu sân bay duy nhất của Anh, tấn công căn cứ hải quân Taranto của Italy. Cuộc tấn công đã khiến Italy bất ngờ, làm hư hại 3 thiết giáp hạm. Phía Anh chỉ phải chịu tổn thất nhỏ.
Hải quân Anh không kích các căn cứ hải quân của Italy theo cách này thêm nhiều lần nữa trong suốt cuộc chiến, nhưng hiệu quả thấp. Tuy nhiên, Nhật Bản đã sử dụng cách tương tự để tiến hành cuộc không kích lớn vào Trân Châu Cảng, cùng với một số cuộc không kích nhỏ hơn trong các năm 1941 và 1942. Riêng trận Trân Châu Cảng, phía Nhật đã phá hủy 2 thiết giáp hạm và làm hư hỏng nặng một số tàu khác của Mỹ.
Về sau, các hải đội tàu sân bay thuộc Hạm đội 3 và Hạm đội 5 của Hải quân Mỹ cũng thực hiện các cuộc tấn công tương tự vào các cảng của Nhật Bản trên Thái Bình Dương, đánh chìm nhiều tàu hạng nặng.
Các lực lượng đặc biệt
Decima Flottiglia MAS (hay X Mas) là một đơn vị biệt kích hàng hải được đào tạo bài bản của Italy.
Sử dụng xuồng máy nhỏ có người lái, nhóm biệt kích X Mas từng tấn công tuần dương hạm hạng nặng HMS York của Anh tại Vịnh Souda vào năm 1940. Một cuộc tấn công khác được thực hiện năm 1941, khi nhóm này gắn mìn vào thân 2 thiết giáp hạm của Hải quân Hoàng gia Anh, khiến cả 2 tàu hư hại nặng và không thể hoạt động được trong gần một năm.
Cuộc tấn công của Ukraine
Trở lại cuộc tấn công của Ukraine ở Sevastopol, giờ đây, người nhái không còn cần thiết phải mạo hiểm trong các cuộc tấn công tàu đối phương neo tại cảng nữa, vì các phương tiện không người lái (UAV hoặc drone) được điều khiển từ xa có thể xác định và tấn công trực tiếp các mục tiêu.
Tàu ngầm có thể đóng một vai trò nào đó trong các cuộc tấn công như vậy bằng cách hoạt động như tàu mẹ của các phương tiện không người lái dưới nước. Tàu ngầm cũng có thể phóng tên lửa hành trình và ngư lôi tầm xa vào nơi tàu đối phương đang neo đậu, trong khi tàu sân bay là nơi tiến hành các cuộc tấn công uy lực nhằm đánh bật các đơn vị hải quân của đối phương.
Trong bất cứ trường hợp nào, các công nghệ mà hải quân sử dụng để bảo vệ cảng cũng như các công nghệ mà họ sử dụng để tấn công đối phương sẽ tiếp tục phát triển để đối phó với nhau. Cuộc tấn công của Ukraine vào Sevastopol có thể sẽ được các lực lượng hải quân nghiên cứu kỹ lưỡng để rút ra bài học cả về tấn công và phòng thủ./.
