Công cụ đắc lực truyền tải thông điệp nghệ thuật
Tại Tọa đàm “Văn học trinh thám hiện đại - Giao thoa Đông và Tây”, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho biết, trên thế giới, thể loại văn học trinh thám tràn ngập các tủ sách, trong khi ở Việt Nam, dù nhiều người thích văn học trinh thám, nhưng số lượng sách thể loại này lại quá ít. Nguyên nhân là do các nhà văn Việt Nam nghiêm trọng hóa đề tài, câu chữ, thiếu tính giễu nhại.
“Đã đến lúc văn học trinh thám đi qua ranh giới của sự giải trí, trở thành một trong những thể loại văn học tiếp cận đời sống, bởi trong mỗi câu chuyện đều chứa đựng bí ẩn của cuộc sống, những góc khuất bên trong con người. Điều đáng mừng là, hiện nay người Việt bắt đầu mê tiểu thuyết trinh thám, các nhà văn trẻ Việt Nam đã viết thể loại truyện này nhiều hơn thế hệ trước. Nếu có những tác giả viết tốt thì nền văn học nhìn chung sẽ được hưởng lợi. Vì vậy, để văn học trinh thám Việt Nam phát triển, nên chăng cần tổ chức các cuộc thi viết tiểu thuyết đề tài trinh thám”, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều đề xuất.
Trong văn học giải trí, văn học trinh thám được coi là một thể loại đặc biệt. Với độc giả Việt, sách trinh thám, sách mang yếu tố ly kỳ có chỗ đứng quan trọng, tuy không phải lúc nào cũng ồn ào. Bắt đầu nhen nhóm từ những năm 1930, với sự xuất hiện của các tác gia Phạm Cao Củng, Thế Lữ, Bùi Huy Phồn… văn học trinh thám Việt Nam với sự phát triển đứt đoạn và rời rạc đến nay ngày càng tăng về số lượng, tỷ lệ thuận với sự gia tăng người đọc trinh thám. Có tình trạng này bởi trinh thám hiện đại đã trở nên vô cùng khác biệt với truyền thống truyện điều tra thám tử, tội phạm kinh điển.
“Văn học trinh thám truyền thống (cổ điển) chủ yếu được viết theo lối suy luận, phân tích. Còn trinh thám hiện đại khai thác triệt để công nghệ, điều tra, nghiên cứu và bám sát luật pháp... để thực hiện tác phẩm. Bên cạnh đó, một tác phẩm trinh thám hiện đại bất kỳ đều có thể chuyển tải những giá trị nhân văn mà chỉ mình nó có đủ quyền năng phát hiện ra. Yếu tố trinh thám được các nhà văn, nhà làm phim khai thác như một công cụ đắc lực để truyền đi thông điệp nghệ thuật. Sự quan tâm về mặt chuyên môn cho thể loại này cũng gia tăng. Ngoài ra, kỹ thuật xây dựng nhân vật, cốt truyện của văn học trinh thám hiện đại đều đặc sắc, dễ áp dụng cho mọi thể loại hư cấu khác, để các tác giả chuyên nghiệp và bán chuyên có thể khai thác mạnh mẽ cho nghiệp vụ của mình”, nhà văn Di Li phân tích.
Ý thức bản địa hóa
So sánh truyện trinh thám hiện đại phương Đông với phương Tây, các nhà văn cho rằng đã và đang có những khác biệt rõ ràng. Trinh thám Bắc Âu và Mỹ đã đưa Công nghệ 4.0 vào tác phẩm, còn Pháp thì vẫn đan xen giữa truyền thống và hiện đại. Với Việt Nam, đây đang là một đề tài khá hấp dẫn, văn học trinh thám đang xác lập được chỗ đứng riêng trong lòng độc giả và ngày càng có nhiều nhà văn viết về đề tài này, tạo nên một dòng chảy mới trong mối giao thoa Đông và Tây nói chung.
Chia sẻ kinh nghiệm sáng tác dòng văn học này, theo nhà văn Di Li, sự logic, tính cách suy lý giúp cho văn học trinh thám phương Tây phát triển mạnh. Một thực tế là với lượng dân cư không quá lớn, nhưng văn học trinh thám Bắc Âu như Thụy Điển, Na Uy, Đan Mạch… có thể bán được hàng triệu bản. Văn học trinh thám phương Đông cũng rất mạnh với Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc… Trong khi đó, văn học giải trí của Việt Nam vẫn còn non trẻ. “Tuy nhiên, điều tích cực là văn học trinh thám đã bước qua thời kỳ của trinh thám cổ điển. Các vấn đề như bạo lực học đường, tội phạm công nghệ cao, bắt nạt qua mạng xã hội… đều đã phảng phất trong văn học Việt. Các kỹ thuật điều tra hiện đại sẽ là điểm nhấn để văn học trinh thám trở nên 'đúng đắn' hơn trước đòi hỏi và nhu cầu của độc giả”.
Khẳng định sự giao thoa giữa hai nền văn học là cần thiết trong bối cảnh dòng văn học trinh thám cần mở rộng thị trường, nhà văn Na Uy Oystein Torsrud bổ sung, văn học trinh thám ở Bắc Âu phát triển là do xã hội bản địa quyết định và các nhà xuất bản làm tốt công tác truyền thông. “Chính truyền thông quyết định cuốn sách đó bán chạy hay không. Tôi từng biết, có nhà văn bị từ chối 84 lần mới xuất bản được một đầu sách bán chạy, thậm chí có nhà văn 20 năm sáng tác cũng chỉ có một cuốn sách bán chạy, chứng tỏ độ tinh lọc và khắt khe của các nhà xuất bản. Độc giả với những cảm thức đương đại sẽ không xem các trang viết đơn thuần là nội dung giải trí. Đây cũng là động lực để văn học trinh thám Na Uy phát triển”.
Sự ảnh hưởng của văn học nước ngoài và phương Tây đến Việt Nam, theo nhà văn trẻ Đức Anh, thể hiện qua ba yếu tố: văn phong, cách đặt vấn đề và tư duy tổ chức cốt truyện. Để có một tương lai mạnh hơn, văn học trinh thám Việt Nam rất cần phát huy yếu tố bản địa, kết hợp với kỹ thuật học được từ các nền văn học phát triển. Ngày nay, độc giả mong muốn các tác giả trẻ Việt Nam sẽ mang nhiều cái tình, cách kể chuyện, bối cảnh và đặc biệt là các vấn đề của đất nước trong quá khứ để giúp văn học trinh thám trở thành công cụ diễn đạt các quan điểm nghệ thuật, xóa nhòa ranh giới giữa cổ điển và hiện đại, Đông và Tây.