Với tư cách là một cán bộ khoa học tôi thấy rất vui với việc lần đầu tiên Bộ Chính trị ban hành một nghị quyết riêng về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Điều này cho thấy, nghị quyết đã đặt đúng vị trí của khoa học cho sự phát triển của đất nước. Bởi vì để đất nước phát triển bền vững, không thể không phát triển khoa học công nghệ.

Nếu không đặt đúng vị trí của khoa học công nghệ thì sẽ không tập trung đầu tư, không có những chỉ đạo sát sao, tập trung cho việc này. Do đó, nghị quyết là bước “đột phá” trong tư duy về phát triển khoa học, công nghệ.

Trong nghị quyết có nhiều điểm mới.

Đầu tiên, Bộ Chính trị quyết định thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia do chính Tổng Bí thư Tô Lâm làm Trưởng ban. 

Thứ hai, nghị quyết đã đặt đúng vị trí của khoa học, xác định khoa học có vai trò quan trọng trong sự nghiệp đổi mới của đất nước.

Qua bài học thực tế, một số lĩnh vực khi áp dụng công nghệ, năng suất tăng lên, trong đó rõ nhất là nông nghiệp. Việt Nam từ một quốc gia phải nhập khẩu lương thực đến nay đã vươn lên đứng thứ 3 thế giới trong xuất khẩu gạo. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, năm 2024, xuất khẩu gạo của Việt Nam đã đạt kỷ lục cả về sản lượng và giá trị, với khoảng 9 triệu tấn, đem về 5,7 tỷ USD. Thành quả ấy có phần không nhỏ từ việc áp dụng khoa học trong nông nghiệp.

Hay lĩnh vực thủy sản, sản lượng thủy sản Việt Nam đã duy trì tăng trưởng liên tục trong 20 năm qua với mức tăng bình quân 9,07%/năm. Hoạt động nuôi trồng thủy sản đã có những bước phát triển mạnh, sản lượng liên tục tăng cao trong các năm qua, bình quân tăng 12,77%/năm. Tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản luôn chiếm thị phần lớn trong giá trị toàn ngành nông nghiệp. Đạt được những kết quả khả quan như vậy, phải khẳng định có sự đóng góp rất lớn của khoa học công nghệ.

Từ những dẫn chứng này tôi cho rằng, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57 là bước đột phá, trong đó có sự thay đổi trong tư duy - tập trung cho khoa học công nghệ.

Làm chủ công nghệ

Đặc biệt, tôi cũng vô cùng tâm đắc với mục tiêu mà nghị quyết đề ra. Đó là: “Việt Nam từng bước làm chủ các công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, chuỗi khối, bán dẫn, 5G-6G, công nghệ lượng tử và nano, thông tin vệ tinh và một số công nghệ mới nổi. Toàn quốc sẽ phủ sóng 5G sau sáu năm nữa. Ít nhất ba doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới được thu hút đến đặt trụ sở, đầu tư, nghiên cứu, sản xuất tại Việt Nam”.

Tôi cho rằng, cụm từ “làm chủ công nghệ” vô cùng quan trọng. Bởi vì nếu không làm chủ được công nghệ thì cuối cùng đất nước vẫn bị phụ thuộc vào bên ngoài, không phát triển. Việc làm chủ công nghệ giúp chúng ta độc lập trong nghiên cứu, độc lập trong ứng dụng, từ đó sẽ giúp chúng ta tự chủ trong nhiều lĩnh vực trong đó có chủ quyền, an ninh quốc gia.

Đặc biệt, nghị quyết cũng xác định trúng, đúng lĩnh vực cần đầu tư là phải “từng bước làm chủ các công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, chuỗi khối, bán dẫn, 5G-6G, công nghệ lượng tử và nano, thông tin vệ tinh và một số công nghệ mới nổi…”.

Bởi đây là những công nghệ mang tính chất then chốt trong khoa học công nghệ, nếu chúng ta không ứng dụng, không áp dụng sẽ kéo nền kinh tế, đất nước trì trệ. Nếu áp dụng sẽ giúp năng suất lao động tăng lên, phát triển bền vững, minh bạch hơn.

Nghị quyết 57 cũng thể hiện rất rõ sự đổi mới trong tư duy nghiên cứu khoa học. Trước đây, chúng ta thường cho rằng đã làm nghiên cứu là phải thắng lợi nhưng nghị quyết lần này cho phép “chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học”.

Theo đó, nghị quyết nêu rõ: “Cho phép thí điểm các vấn đề mới từ thực tiễn, chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và thời gian trễ trong nghiên cứu khoa học. Các doanh nghiệp sẽ được tạo điều kiện thử nghiệm công nghệ mới dưới sự giám sát của Nhà nước, đồng thời được miễn trừ trách nhiệm với những thiệt hại kinh tế do yếu tố khách quan khi thử nghiệm mô hình kinh doanh hoặc công nghệ mới”.

Đây là định hướng vô cùng chính xác. Bởi khi nghiên cứu khoa học có thể thành công nhưng cũng không tránh được thất bại. Không thể 100% nghiên cứu thành công. Tư duy trước đây buộc các nhà khoa học làm đề án nào kết quả cũng phải là “thành công”. Từ đó dẫn đến hệ quả nhiều đề tài bảo vệ xuất sắc nhưng không thể ứng dụng vào thực tiễn.

Do đó, việc  “chấp nhận rủi ro” sẽ khuyến khích sự sáng tạo cho những cá nhân, tổ chức tham gia nghiên cứu.

Trong bất kỳ lĩnh vực nào, để thực hiện thành công mục tiêu đề ra đều phải tập trung vào 2 vấn đề: Thể chế và con người. Đối với lĩnh vực phát triển khoa học, công nghệ, chuyển đổi số, thể chế đã được tháo gỡ trong Nghị quyết 57 mà Bộ Chính trị vừa ban hành.

Vấn đề còn lại là con người, trong đó làm sao chọn được những người đứng đầu cơ quan khoa học cũng như cơ quan quản lý phải có tâm, có tầm, đưa ra những định hướng chiến lược phù hợp cho lĩnh vực mình được phân công quản lý.

Những cán bộ làm khoa học cũng cần phải thực chất trong nghiên cứu gắn với tính ứng dụng thực tiễn cao, tránh hình thức mà lâu nay chúng mắc phải.

Với sự chỉ đạo quyết liệt của Ban Bí thư, trong đó có vai trò của Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương phát triển khoa học, công nghệ, chuyển đổi số - Tổng Bí thư Tô Lâm, tôi tin rằng các mục tiêu được đặt ra trong Nghị quyết 57 sớm thành hiện thực. 

PGS. TS Bùi Thị An - ĐBQH, Ủy viên Ủy ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội khoá XIII