Chỉ còn chưa đầy 1 tháng nữa Nghị quyết sẽ đi vào cuộc sống. Làm thế nào để cấm thuốc lá điện tử, đặc biệt là ngăn chặn giới trẻ sử dụng thuốc lá điện tử, để tránh được những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe  tâm thần và hàng loạt bệnh tật? PV Báo CAND đã có cuộc trò chuyện với TS Nguyễn Huy Quang - Trưởng ban Tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Tổng hội Y học Việt Nam, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) xung quanh vấn đề này.

Phóng viên (PV): Thưa ông, thời gian qua, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng luôn là nỗi lo của rất nhiều phụ huynh khi trong 1 năm, tỷ lệ học sinh sử dụng thuốc lá điện tử tăng gấp 2 lần, hơn 1.200 trường hợp phải nhập viện, trong đó nhiều thanh thiếu niên nguy kịch tính mạng. Là một chuyên gia đã từng cùng với Bộ Y tế đề xuất Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, ông đánh giá thế nào về việc Quốc hội đã ban hành Nghị quyết này cũng như phản ứng của dư luận trong những ngày qua?

TS Nguyễn Huy Quang: Nghị quyết của Quốc hội về việc cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện từ năm 2025 là một quyết định lịch sử, rất quan trọng mang tính nhân văn, thể hiện tính nhất quán trong việc phòng ngừa người dân, đặc biệt là các đối tượng trẻ tuổi, thế hệ tương lai của đất nước khi các em đang chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng kết hợp sử dụng cả shisha, bóng cười gây nghiện và các chất kích thích khác. Bởi, việc sử dụng này không chỉ gây ra nhiều loại bệnh không lây nhiễm mà còn ảnh hưởng đến sức khoẻ tâm thần của thế hệ trẻ, ảnh hưởng đến chất lượng dân số của cả dân tộc.

Theo báo cáo của Bộ Công an, những năm gần đây, tình trạng mua bán, sử dụng thuốc lá điện tử thế hệ mới và thuốc lá điện tử có pha tẩm ma túy trên thế giới và ở Việt Nam diễn biến rất phức tạp, nhất là trên không gian mạng, các sàn giao dịch thương mại điện tử… Với những tác hại khôn lường cho người sử dụng, Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm thuốc lá điện tử đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ tích cực của toàn xã hội, phù hợp với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới và xu hướng về mô hình bệnh tật không lây nhiễm đang tăng nhanh ở Việt Nam. Việc cấm này rất toàn diện không chỉ có thuốc lá điện tử, thuốc lá mới, mà còn cấm cả những chất ảnh hưởng đến sức khoẻ tâm thần như bóng cười, shisha và chất lạ khác kích thích đến tâm thần của giới trẻ. Đây là tầm nhìn tổng thể để bảo vệ sức khỏe của người dân, trong đó có giới trẻ và lứa tuổi vị thành niên.

PV: Quốc hội đã ban hành Nghị quyết và giao cho Chính phủ tổ chức thực hiện. Vậy, chúng ta phải triển khai những công việc gì, thưa ông?

TS Nguyễn Huy Quang: Quốc hội đã giao cho Chính phủ tổ chức thực hiện nên đây là thẩm quyền giải quyết của Chính phủ chứ không riêng của Bộ Y tế hay bộ, ngành nào. Chính phủ chỉ đạo, Bộ Y tế là cơ quan đầu mối phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương, Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Giáo dục và Đào Tạo, Bộ Tư pháp… để triển khai thực hiện. Trên tinh thần như vậy, để thực hiện chỉ đạo điều hành một cách tập trung, nhất quán ngay từ đầu, Chính phủ nên có một Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về việc thực hiện Nghị quyết này của Quốc hội để giao trách nhiệm cho các bộ, ngành có liên quan thực hiện và tổ chức triển khai ngay mà không cần phải chờ các văn bản nào khác.

Đầu tiên cần phải làm ngay và làm liên tục, đó là tiếp tục thông tin, giáo dục, truyền thông để nâng cao nhận thức và chuyển đổi hành vi về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các khí, chất gây nghiện cho người dân, đặc biệt là học sinh, sinh viên, thế hệ trẻ. Nhưng để việc thông tin, giáo dục, truyền thông có hiệu quả, trước hết, tập trung vào đối tượng là đảng viên, công chức, viên chức đã và đang hút thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng thực hiện trách nhiệm nêu gương là thực hiện ngay việc cai nghiện thuốc lá. Từ đó, tạo ra sự lan toả cho những người xung quanh, đặc biệt là giới trẻ.

Tiếp đến là vai trò của Bộ Thông tin và Truyền thông, các cơ quan thông tin đại chúng phối hợp với Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam thực hiện các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ nhằm tác động đến người dân để mọi người hiểu hút thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng sẽ gây tác hại to lớn đến sức khoẻ tâm thần, gây ra nhiều bệnh ung thư và gánh nặng về kinh tế, cũng như lệch lạc về hành vi và đấu tranh chống việc sản xuất, nhập khẩu, chứa chấp, kinh doanh các sản phẩm gây hại này. 

Đồng thời, phải rà soát lại toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật, trong đó có Luật Thương mại, Luật Đầu tư, Luật Quảng cáo, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá… Từ đó, với việc cấm thuốc lá mới thì áp dụng các văn bản nào là phù hợp; hoặc muốn xử lý vấn đề này ở mức độ nghiêm khắc thì làm sao… Qua đó, đưa ra vấn đề pháp lý để thực thi hoặc phải xây dựng văn bản mới để bảo đảm tính nghiêm minh của quy định cấm. Việc này cần giao cho Bộ Tư pháp làm đầu mối để tổ chức thực hiện.

PV: Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đã len lỏi vào thị trường bằng con đường nhập lậu. Để "làm sạch" thị trường và ngăn chặn tình trạng sử dụng, cần phải có giải pháp nào, thưa ông?

TS Nguyễn Huy Quang: Cơ quan Quản lý thị trường phải ra quân mở chiến dịch kiểm tra, thanh tra các điểm bán lẻ công khai thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, cả bán các sản phẩm này thông qua mạng xã hội. Việc ra quân xử lý phải nghiêm minh đối với hành vi vi phạm. Bộ Công Thương phối hợp với Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch, Bộ Thông tin và Truyền thông kiểm soát chặt chẽ và chấn chỉnh các quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng công khai qua mạng xã hội, các sàn giao dịch điện tử...

Để ngăn chặn tình trạng nhập lậu từ các cửa ngõ biên giới, Tổng cục Hải quan và Bộ đội Biên phòng phải tăng cường kiểm soát, kiểm tra ngay tại cửa khẩu để xử lý nguồn gốc đầu vào. Bộ Công an tiếp tục điều tra phát hiện các ổ nhóm sử dụng thuốc lá điện tử, shisha, bóng cười; tiếp tục xử lý nghiêm minh các đối tượng phối trộn ma tuý tổng hợp vào thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Bộ Giáo dục và Đào tạo có nhiệm vụ rà soát các trường học để không cho thuốc lá thâm nhập vào nhà trường, không để học sinh lén lút hút thuốc lá điện tử tại trường học; cùng với phụ huynh giáo dục học sinh và con em, đừng coi đây là xu hướng của giới trẻ mà buông lỏng sẽ dẫn tới hậu quả khôn lường. 

Bộ Y tế có trách nhiệm làm đầu mối để phối hợp với các bộ, ngành tiếp tục thu thập các bằng chứng về xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên thế giới và Việt Nam để đưa ra khuyến cáo và giải pháp cần thiết. Bộ Y tế cũng có trách nhiệm tổ chức cai nghiện thuốc lá, đặc biệt thuốc lá mới; có các mạng lưới điều trị đối với các vụ ngộ độc thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, ngộ độc ma tuý tổng hợp có trong thuốc lá điện tử, đặc biệt là cần sa.

UBND các cấp theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương tổ chức triển khai việc cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện trên địa bàn mình phụ trách. Trên tinh thần đó, hàng năm phải có tổng kết, đánh giá, có như vậy mới ngăn chặn được việc sản xuất, nhập khẩu, chứa chấp, kinh doanh và sử dụng các sản phẩm gây hại là thuốc lá mới, shisha, bóng cười; từng bước làm trong sạch môi trường, ngăn chặn ảnh hưởng của các sản phẩm độc hại này đến sức khoẻ nói chung, sức khoẻ tâm thần nói riêng của người sử dụng, đặc biệt là giới trẻ, góp phần kiểm soát tốt các bệnh không lây nhiễm ở Việt Nam.

Bộ Y tế là cơ quan đầu mối tổng hợp báo cáo của các bộ, ngành để tổng hợp báo cáo Thủ tướng có sự chỉ đạo kịp thời và cũng để Chính phủ báo cáo Quốc hội về việc thực hiện Nghị quyết. Việc làm này phải thực hiện thường xuyên, không ngơi nghỉ. Nếu thực hiện được thì đây là tấm gương sáng của Việt Nam trong phát triển bền vững, phòng chống các chất gây nghiện, đặc biệt là tệ nạn xã hội, trong đó có ma tuý.

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!