Vắc xin trong Chương trình tiêm chủng mở rộng tại nhiều địa phương trên cả nước lại đang tái diễn tình trạng cạn kiệt. Đáng chú ý, theo phản ánh của báo chí, tại TP. Hồ Chí Minh, vắc xin tiêm chủng mở rộng sẽ “hết sạch” trong những ngày tới, trong khi tại Hà Nội, vắc xin nhiều loại đã hết từ tháng 9, tháng 10/2023, vắc xin 5 trong 1 chỉ còn cầm cự được đến tháng 12.

Tuy nhiên, nghịch lý là vắc xin tiêm chủng mở rộng cạn kiệt, còn vắc xin dịch vụ vẫn không thiếu loại nào. Nhiều cơ sở tiêm chủng đã khuyên bố mẹ cho con tiêm dịch vụ để đảm bảo sức khoẻ, không bỏ sót mũi tiêm nhắc lại.

Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan - đoàn TP. Hồ Chí Minh

Trao đổi bên hành lang Quốc hội, đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan - đoàn TP. Hồ Chí Minh đánh giá, Chính phủ đã vào cuộc rất quyết liệt, từ Thủ tướng, Phó Thủ tướng chỉ đạo, tới việc thực hiện của Bộ Y tế. Nhưng, thực tế vẫn còn nhiều vướng mắc, do vậy, tình trạng thuốc vẫn còn thiếu, vắc xin nhiều nơi đã hết.

Theo bà Phạm Khánh Phong Lan, về khách quan, có thể coi khó khăn đã đi qua khi dịch bệnh đã kết thúc. Do vậy, nguyên nhân là đứt đoạn về cung ứng đã đỡ rồi, kinh tế bắt đầu hồi phục…

Về chủ quan, đại biểu đánh giá là do giải quyết chưa đủ: “Tại sao lại chưa đủ? Bởi vì, chúng ta có khuynh hướng cái gì cũng đấu thầu, mà Luật đấu thầu các đại biểu đã tranh luận rất nhiều, nhưng hầu như không có gì khác biệt cho y tế. Do vậy, vẫn chưa thể giải quyết tận gốc được vấn đề. Người làm trong ngành y tế khi thực hiện đấu thầu đã gặp nhiều cản trở. Cái chính là họ cũng lo sợ bị xử lý nếu làm sai”. 

Đại biểu đoàn TP. Hồ Chí Minh cho hay, với vắc xin, năm 2022, đã thực hiện đấu thầu không được, kể cả có sự tham gia của Bộ Y tế. Đến năm 2023, chuyển nguồn đấu thầu vắc xin và đưa về cho địa phương thực hiện. Đến thời điểm này, không đấu thầu được và hậu quả nhãn tiền là thiếu vắc xin cho tiêm chủng mở rộng.

Đại biểu thẳng thắn nêu quan điểm: Đừng nói đến nguồn cung vắc xin bị ngắt vì nếu vậy các vắc xin này đã không có mặt trong tiêm chủng dịch vụ. “Tiêm vắc xin dịch vụ vẫn có đủ, nhưng chỉ riêng tiêm chủng mở rộng dùng vắc xin mua bằng tiền Nhà nước thì không được” - bà Lan nói.

Bà Lan băn khoăn: “Bộ làm không được thì đưa về địa phương có làm được hay không?”. Theo đại biểu, Bộ Y tế ở cương vị đại diện quốc gia tham gia đấu thầu, trong khi vắc xin chỉ có một vài nguồn cung cấp.

Vấn đề cấp thiết là phải có đủ nguồn vắc xin cho người dân, không để dịch chồng dịch. Vừa qua đại dịch, lại tiếp tục xuất hiện các dịch bệnh khác rất nguy hiểm.

Bà Lan cho rằng, đây là câu chuyện “tự mình đang làm khó mình”. Kinh nghiệm qua đại dịch đã cho thấy, Việt Nam có nguồn tiền, có nguồn quỹ vắc xin do nhân dân đóng góp nhưng không mua được vắc xin, mà phải “mua ké” cùng tư nhân.

Qua đó, đại biểu cho rằng, chưa có sự thay đổi trong tư duy: “Cái gì khó là đẩy cho cấp dưới làm dù rằng đã biết trước là làm không được”.

“Tiền nào cũng là tiền. Ngân sách Nhà nước, ngân sách địa phương không có gì khác nhau. Vẫn có những nhóm thuốc đấu thầu quốc gia được, vậy tại sao vắc xin lại không thực hiện được như vậy, thực hiện đấu thầu ở Bộ, đưa nguồn vắc xin về các Viện và các địa phương đăng ký lấy vắc xin về. Lúc đó, thanh toán thì nguồn tiền đều là của ngân sách. Vậy tại sao lại không thực hiện? Đây chính là tự làm khó mình”, bà Lan bày tỏ.

Đại biểu nhìn nhận, vấn đề chính là thái độ khi xử lý công việc, không muốn nhận trách nhiệm về mình, để không bị xử lý. Nhưng còn mục tiêu cuối cùng là phục vụ người dân thì lại bỏ mặc.

Thuốc là một mặt hàng đặc biệt, với hàng trăm mặt hàng cho một loại bệnh. Nếu áp dụng máy móc việc đấu thầu vào thuốc và các trang thiết bị y tế thì câu chuyện “thiếu” chắc chắn còn kéo dài.

Theo đại biểu, các loại thuốc từ các nhà máy đều phải đáp ứng tiêu chuẩn GMP (là bộ nguyên tắc, tiêu chuẩn về sản xuất thuốc, nguyên liệu làm thuốc nhằm bảo đảm thuốc, nguyên liệu làm thuốc luôn được sản xuất và kiểm tra một cách nhất quán theo các tiêu chuẩn chất lượng phù hợp với mục đích sử dụng và yêu cầu của giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc). Có thể phân biệt nguyên liệu thuốc từ nước nào. Nếu nguyên liệu từ châu Âu hay GMP của châu Âu, Australia có thể cao hơn. Song đa phần thuốc còn lại đều đáp ứng GMP của Tổ chức Y tế thế giới

"Liệu có đảm bảo đấu thầu là không tiêu cực? Hay chính đấu thầu làm phát sinh tiêu cực?" - bà Lan trăn trở.

Nữ đại biểu cho rằng, đấu thầu vẫn có thể có những kẽ hở để lọt tiêu cực. Với đặc thù ngành y tế, đấu thầu càng tốn công sức, tốn thời gian. Thuốc rẻ mới trúng thầu, nhưng thuốc rẻ thì bệnh nhân không tin, chưa kể một số doanh nghiệp dược làm ăn “chộp giật”, khi thấy mặt hàng nào bán chạy sẽ nhập nguyên liệu về sản xuất, thay vì nghiên cứu thuốc mới. Đây là cơ chế tạo thuốc Generic (là bản sao của thuốc biệt dược với thành phần hoạt chất tương tự nhau).

Đại biểu Nguyễn Thị Sửu - Đoàn Thừa Thiên Huế

Chia sẻ thêm bên hành lang Quốc hội về vấn đề thiếu vắc xin tiêm chủng mở rộng, đại biểu Nguyễn Thị Sửu - đoàn Thừa Thiên Huế khẳng định, y tế dự phòng rất quan trọng đối với người dân ở mọi thời điểm khác nhau, đặc biệt đối với trẻ nhỏ. Trẻ phải được tiêm chủng đầy đủ, đúng thời gian để phòng ngừa bệnh tật, bảo vệ sức khoẻ, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Để xảy ra trình trạng thiếu vắc xin, đại biểu đề nghị phải xem lại nguồn cung và chủ thể cung cấp. Những thuốc, vắc xin này khi cung cấp thuộc trách nhiệm của ai? Của Bộ Y tế hay Sở Y tế các địa phương hay của ai khác? Thiếu vắc xin đồng nghĩa là sức khoẻ người dân, đặc biệt là trẻ em không được bảo vệ một cách kịp thời, đồng bộ.

Theo đại biểu, điều quan trọng lúc này là Bộ Y tế phải vào cuộc nhanh chóng, kịp thời để đảm bảo nguồn cung vắc xin cho nhu cầu của người dân, phục vụ nhân dân.

“Với Thừa Thiên Huế, chưa có phản ánh về việc thiếc vắc xin tiêm chủng. Nhưng một số địa phương đã phản ánh tình trạng này. Theo đó, đề nghị Bộ Y tế vào cuộc, nắm tình hình rõ ràng và tiến hành kiểm tra, thanh tra nguyên nhân. Nhẹ phải tiến hành kiểm điểm, nặng phải tiến hành xử lý. Nếu mức độ sai phạm đã nằm trong luật thì triển khai xử lý theo luật định” - đại biểu Nguyễn Thị Sửu nêu.