Ukraine đang chuẩn bị cho mùa đông thách thức nhất kể từ khi chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga bắt đầu hồi năm 2022, trong bối cảnh Moscow muốn vô hiệu hóa các cơ sở điện hạt nhân của Kiev. Theo tờ The Kyiv Independent, các cuộc không kích của Nga thời gian qua đã phá hủy một nửa công suất phát điện của Ukraine.

Nguy cơ đối mặt mùa đông khắc nghiệt

Ngày 16-10, trong cuộc họp báo chung với các ngoại trưởng của 8 nước Bắc Âu-Baltic tại Odessa (Ukraine), Ngoại trưởng Ukraine - ông Andrii Sybiha nói rằng lực lượng Nga đang chuẩn bị tấn công vào các cơ sở năng lượng hạt nhân ở Ukraine, theo hãng thông tấn Ukrinform.

Trước đó một ngày, Thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng Quốc gia Ukraine - ông Oleksandr Lytvynenko cho biết rằng Ukraine đang chuẩn bị cho các cuộc tấn công ồ ạt của Nga vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Kiev trong những tháng mùa thu và mùa đông, hãng thông tấn Interfax đưa tin. "Trong bối cảnh bước vào ‘mùa sưởi ấm', chúng ta có thể dự đoán được rằng Nga khả năng sẽ ồ ạt tấn công vào lĩnh vực năng lượng của Ukraine" - ông Lytvynenko nói. Theo The Kyiv Independent, “mùa sưởi ấm" mà ông Lytvynenko đề cập chỉ giai đoạn khí hậu trở nên lạnh hơn trong năm, thường bắt đầu vào giữa tháng 10 và kéo dài đến tháng 4 năm sau.

Các quan chức Ukraine nhiều lần cảnh báo rằng Moscow đang chuẩn bị thực hiện các cuộc tấn công vào các cơ sở năng lượng hạt nhân của Ukraine trước những tháng mùa đông, mục đích đẩy Ukraine vào tình trạng giá rét nghiêm trọng từ đó làm nhục chí phía Kiev. Hiện tại, Nga không tấn công trực tiếp các nhà máy điện của Ukraine bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV), nhưng Moscow ngày càng nhắm mục tiêu vào cơ sở hạ tầng gần đó, chẳng hạn như các trạm biến áp chứa các thiết bị quan trọng như máy biến áp và đường dây điện kết nối các nhà máy điện hạt nhân với lưới điện.

"Ukraine thiếu hụt cơ sở hạ tầng điện còn đang hoạt động. Đây sẽ là mùa đông khắc nghiệt nhất từ ​​trước đến nay [đối với Kiev]" - Nhà kinh tế trưởng của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) Tim Gould nói.

Nhà phân tích năng lượng Wojciech Jakobik tại Warsaw (Ba Lan) cho biết nếu các cuộc tấn công của Nga ngắt kết nối thành công tất cả các nhà máy điện khỏi lưới điện, thì nguồn điện ổn định duy nhất của Ukraine sẽ không còn nữa. "(Điện hạt nhân) là nguồn tải điện cơ bản, không thể thay thế bằng năng lượng tái tạo hay các nguồn điện khác, và đặc biệt là không thể thay thế bằng năng lượng nhập khẩu. Với công suất hạt nhân nhỏ hơn, Ukraine sẽ khó linh hoạt hơn và ổn định năng lực sản xuất năng lượng hơn" - ông Jakobik cho hay.

Theo nhóm nghiên cứu DiXi Group có trụ sở tại Kiev, nếu không có nguồn điện ổn định, người dân Ukraine sẽ phải đối mặt với một đợt mất điện diện rộng tương tự như những đợt mất điện vào mùa hè, có thể kéo dài tới tám giờ một ngày. Trong thời gian mất điện, nhiệt độ mùa đông lạnh giá khắc nghiệt sẽ khiến các đường ống bị đóng băng, cắt đứt nguồn nước và hệ thống sưởi ấm của người dân Ukraine, và có thể dẫn đến một làn sóng người tị nạn khác, cơ quan tị nạn Liên Hợp Quốc (UNHCR) cho biết.

Chạy đua tìm lối thoát

Trong những năm đầu chiến sự, Ukraine đã dựa vào nền tảng có nhiều cơ sở sản xuất năng lượng để vượt qua mùa đông giá rét và thậm chí còn xuất khẩu điện sang châu Âu. Tuy nhiên, thực tế này đã thay đổi trong năm nay sau khi các cuộc tấn công hàng loạt của Nga kể từ tháng 3 đã xóa sổ 50% cơ sở năng lượng của Kiev. Hiện tại, Ukraine đang buộc phải chuyển từ xuất khẩu sang nhập khẩu 2 gigawatt điện từ các nước láng giềng châu Âu.

Theo The Kyiv Independent, việc cúp điện vào mùa đông dường như là điều không thể tránh khỏi. Phái bộ giám sát nhân quyền của Liên Hợp Quốc tại Ukraine (UNHRMM) dự báo ​​tình trạng mất điện sẽ kéo dài từ 4-18 giờ một ngày (tùy thuộc vào quy mô tấn công của Nga trong thời gian tới và thời tiết khi đó), khiến điều kiện sống của hàng triệu người dân Ukraine ngày càng khốn đốn. Nhà kinh tế trưởng Tim Gould cho hay rằng nguồn cung điện có thể thiếu hụt tới 6 gigawatt, tương đương với toàn bộ nhu cầu điện mùa cao điểm ở Đan Mạch.

Để đối phó với mùa đông sắp tới, chính phủ Ukraine đang gấp rút tìm cách tìm thêm nguồn cung điện điện càng nhanh càng tốt, nhưng đây là một bài toán khó trong tình cảnh hiện tại trong bối cảnh các công ty năng lượng tư nhân ở Ukraine cũng “đang tuyệt vọng khôi phục các cơ sở điện để củng cố lưới điện”.

Tổng giám đốc mảng An ninh và Khả năng phục hồi tại DiXi Group - bà Olena Lapenko cho biết Ukraine hy vọng sẽ khôi phục được 3 gigawatt vào cuối năm, nhưng điều này phụ thuộc vào nguồn tài trợ quan trọng. Phía nhà điều hành lưới điện nhà nước Ukrenergo dự kiến Ukraine cần tới 1,5 tỉ USD để sửa chữa nhanh các cơ sở điện. Tuy nhiên, mùa đông đã đến rất gần nhưng phía Kiev cho đến nay chỉ nhận được khoảng 766 triệu USD từ quỹ hỗ trợ năng lượng hợp tác với Ủy ban châu Âu (mới khoảng 1/2 số tiền cần thiết).

Một phần của quỹ này chi trả cho các thiết bị rất cần thiết (chẳng hạn như máy biến áp tự động) và sửa lại các cơ sở bị hư hại do các cuộc không kích của Nga càng nhanh càng tốt. Chuyên gia Jakobik cho biết việc sửa chữa các bộ phận đơn giản xung quanh các nhà máy hạt nhân (như đường dây điện) có thể được hoàn thành trong vòng 24 giờ. Tuy nhiên, sửa chữa các thiết bị chuyên dụng vốn phụ thuộc vào việc giao hàng từ các đồng minh phương Tây, thì có thể mất nhiều tháng trừ khi có sẵn trong kho dự trữ. "Phần khó khăn là bạn thay thế cơ sở hạ tầng cũ bằng các bộ phận mới và Nga lại tấn công chúng một lần nữa" - ông Jakobik nói thêm.

DTEK, công ty năng lượng tư nhân lớn nhất Ukraine, đã mất 90% công suất các nhà máy nhiệt điện do các cuộc tấn công của Nga và hy vọng sẽ khôi phục được 60-65% công suất nhiệt điện. Tuy nhiên, người đứng đầu Văn phòng Phục hồi của DTEK Oleksiy Povolotskiy nói rằng ngay cả điều này cũng sẽ không đủ để thay thế năng lượng hạt nhân nếu tất cả các nhà máy hạt nhân đều bị ngắt kết nối.

Theo ông Povolotskiy, một vấn đề khác là chiến sự đã làm tổn hại một phần lực lượng lao động chân tay của Ukraine trong khi quy mô thiệt hại lại rất lớn. DTEK hiện đang tuyển dụng công nhân từ các doanh nghiệp khác (như thợ mỏ) để giúp dọn dẹp các mảnh vụn. Công ty đã yêu cầu các nước châu Âu cử kỹ sư và máy móc đến để hỗ trợ các công việc sửa chữa phức tạp hơn.

Có thể thấy, phía chính phủ và cả ngành công nghiệp năng lượng Ukraine đang ra sức tìm cứu cánh cho lưới điện khi mùa đông lạnh giá ở Ukraine đang đến gần. Tuy nhiên, rõ ràng bài toán năng lượng này vẫn rất nan giải khi mà giao tranh vẫn diễn ra khắp nơi trên tiền tuyến.